نگاهی به افزایش مزاحمت های خیابانی

آنقدر دیرش شده بود که مجبور شد در شلوغی مترو سوار واگن های قسمت وسط بشود. اما انگار آنروز همه چیز باید غیرعادی باشد. خودش را به پاهایش تکیه داد تا بدوند و سوال نکنند که چرا باید بدوند. گیج شده بود، به پله ها که رسید، مرد آنقدر نزدیک شده بود که در گوشش می خندید وحرفهای رکیک می زد. پله های مترو را به سرعت یکی دو تا کرد. قلبش در سینه جا نمی گرفت. عرقی سرد بدنش را فرا گرفته بود. نفسش به سختی بالامی آمد. دهانش خشک شده بود و حسی غریب گلویش را می فشرد. پاهایش به تدریج از حرکت می ایستادند اما باید می رفت. چشمان پر از ترسش انگار یک عمر درد را انتظار می کشید. به ماشین هایی که با سرعت از روبه رویش می گذشتند و گهگاه بوق می زدند، توجهی نکرد. شاید بیشتر از یک ساعت دویده بود. درون شلوغی ایستاد و راحت و آرام نفس کشید.

بوق ماشین های مدل بالا راحتش نمی گذاشت. رویش را برگرداند و قدم هایش را تندتر کرد. رنگ سبز تاکسی را شناخت. سوار شد. نفس حبس شده در سینه را آزاد کرد. آهی از سر آرامش کشید و اشک در چشمانش حلقه زد. هنوز صدای بوق ماشین های رهگذر و متلک های مرد در گوشش تکرار می شد. عروسک آویزان جلوی آینه در نگاه خیسش می شکست، می رقصید و با تمسخر می خندید.

***********

مزاحمت خیابانی بخشی از تجربه اجتماعی بسیاری از دختران و زنان است که مربوط به زمان ما هم نیست بلکه قدمتی بس طولانی دارد و در جوامع شهری بیشتر به چشم می خورد. ضمنا از عمده رفتارهای نابهنجار اجتماعی است که در ایجاد ناامنی اجتماعی و سلب آرامش افراد نقش مهمی را ایفا می کند. متلک پرانی، ولگردی، تنه زنی و اعمال غیراخلاقی در مجامع عمومی و هتک حرمت به نوامیس مردم از مصادیق مزاحمت های خیابانی است.در واقع هر نوع فعالیتی که در فضای عمومی از سوی فردی در برخورد با فرد دیگر صورت بگیرد، به گونه ای که باعث آزار و اذیت آن فرد شود مزاحمت خیابانی نامیده می شود.

شاید حجم مزاحمت هایی که زنان در خیابان ها با آن روبرو هستند به قالب آمار رسمی در نیاید. اما فقدان آمار به معنای نبودن چنین معضلی نیست. تقریباً همه زنان در هر موقعیت سنی و با هر نوع حجاب و پوشش و با هر ترکیب ظاهر و چهره در تمام ساعات شبانه روز با این مزاحمت های خیابانی روبرو شده اند.

براساس تحقیقاتی که توسط یک مرکز تحقیقاتی خصوصی صورت گرفته، هر زن یا دختری در جوامع شهری در ایران به میزان مسافتی که طی می کند یا مدت زمان حضورش در سطح خیابان ها بین یک تا 20 بار به لحاظ مزاحمت های کلامی و فیزیکی از سوی برخی مردان مورد آزار و اذیت قرار می گیرند

همچنین بر اساس یک نظر سنجی از زنان 18 تا 50 ساله تهرانی که انجام گرفته است، بیشترین مزاحمت‌ها از نظر زنان عبارتند از: بوق زدن اتومبیل ها و اصرار به سوار شدن، 85 درصد،تنه زدن عمدی به زنان، 83 درصد،انتشار تصاویر خصوصی افراد، 80 درصد،متلک گفتن، 76 درصد، پراندن الفاظ رکیک، 75 درصد، ویراژ دادن و حرکات نمایشی موتورسواران، 72 درصد، تعقیب زنان توسط مردان در اماکن خلوت، 72 درصد.

مطالعات گوناگونی که در کشورهای متفاوت روی این نوع مزاحمت ها انجام شده حاکی از آن است که قصد افراد از ایجاد مزاحمت ،ارضای نیازهای جنسی نیست. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که بیشترین لذت مردانی که قصد ایجاد مزاحمت های خیابانی را دارند تحقیر جنسی طرف مقابل است.

جامعه شناسان و روانشناسان هر کدام از نگاه تخصصی خود به علل این پدیده می پردازند. روانشناسان مشکلات شخصیتی و روانی را عامل مهم در ایجاد مزاحمت خیابانی می دانند و جامعه شناسان مشکلات ساختاری و مسائل بنیادین را که جامعه با آنها درگیر است مهمترین عامل تلقی می کنند.

دکتر سعید معیدفر جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در این زمینه معتقد است که این نوع مزاحمت ها بسیار شدیدتر از کشورهای توسعه یافته است که دلیل آن تغییر سبک زندگی در جامعه است .

وی می گوید:سبک زندگی در جامعه ما در دهه های اخیر به شدت تغییر کرده است و تحت تاثیر فرآیندهای مدرن قرار گرفته است و دوگانه شده است. از یک طرف ارزش های سنتی را داریم و از طرف دیگر آخرین تصاویر و محصولات فرهنگی غرب را از طریق اینترنت و ماهواره و رسانه های جمعی در یافت می کنیم. در واقع بین فرهنگ غرب و اجتماعیمان که محدودیت ها و مسائل خود را دارد، عدم تعادلی به وجود آمده که باید برای آن راهکاری اندیشیده شود.

دکتر معید فر در ادامه می افزاید: مسئله دیگر این است که به دلیل تغییر شرایط جامعه، بین بلوغ طبیعی و بلوغ عرف اجتماعی فاصله ایجاد شده و در جامعه ما هیچ طرحی برای پر کردن این فاصله وجود ندارد. اکنون این فاصله به 14-15 سال رسیده است و چون برای این فاصله تعریفی وجود ندارد اختلالاتی همچون مزاحمت های خیابانی به وجود می آید. طبیعی است که غرایز جنسی وجود دارد و خودش را به این صورت نشان می دهد.

این استاد دانشگاه می افزاید: علاوه بر این مشکل دیگری که مزاحمت خیابانی را تشدید می کند رابطه زن و مرد در زندگی زناشویی است. به هر حال بخش قابل ملاحظه ای از مزاحمت های خیابانی توسط مردان متاهل صورت می پذیرد. وقتی مردی از لحاظ جنسی و روانی تامین نشود سعی می کند از طریق مزاحمت های خیابانی جبران کند.
البته رئیس سابق انجمن جامعه شناسان معتقد است که در این زمینه زنان نیز بی تقصیر نیستند و مزاحمان خیابانی اکثرا مزاحم زنانی می شوند که پوشش و رفتارشان مغایر با عرف است.

وی می گوید:من به هیچ وجه رفتار مردی را که برای زن یا دختری مزاحمت ایجاد می کند، توجیه نمی کنم. ما در داستان حضرت یوسف نیز می خوانیم که حتی اگر زنی خودش را عرضه کرد، تقوای فرد نباید اجازه دهد مرد این کار را انجام دهد. اما اگر آنچه که طبق عرف عفت نامیده می شود رعایت شود مزاحمت خیابانی به حداقل می رسد.

دکتر سهیلا شهشهانی محقق مسائل زنان و استاد دانشگاه نیز در همین زمینه معتقد است: بالا رفتن سن ازدواج، متلاشی شدن خانواده ها، عدم تعهد پذیری زن و مرد در محیط خانواده و مشکلاتی از این قبیل منجر به بروز عقده های جنسی در افراد می شود. که گاهی مردان ازطریق آزار رسانی خیابانی سعی دارند، به نوعی نیاز خود را برطرف کنند.

وی می گوید: متاسفانه در جامعه امروز ما مزاحمت خیابانی پدیده ای آسیب زا و همواره معطوف به زنان و دختران است و با این روند در آینده ای نه چندان دور پدیده ای عادی در جامعه خواهد شد. دلایل عمده این بی اعتنایی اجتماعی افزایش قابل ملاحظه آن در جامعه به دلیل ساختارهای اجتماعی و وضعیت بی هنجار فرهنگی حاکم بر جامعه و از طرف دیگر عدم ضمانت اجرایی قوانین در مقابل این آسیب اجتماعی است .

دکتر شهشهانی در ادامه می افزاید: در قانون برای آزار رسان خیابانی محکومیت حبس از ۲تا ۶ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته شده است. با وجود چنین ماده ای در قانون، بازهم روزانه شاهد مزاحمت های زیادی برای دختران و زنان هستیم که حضور در جامعه را برای آنان مشکل می سازد. مشکلات اثبات قضایی و قضاوت های نادرست فرهنگی درباره مزاحمت در خیابان و قربانیانش از جمله دلایل رشد این آسیب در جامعه است .

این استاد دانشگاه در انتها تربیت قرآنی را به عنوان راهکار این آسیب اجتماعی ارائه می دهد و می افزاید: نتایج تحقیقات حاکی از آن است افرادی که در خانواده هایی با تربیت قرآنی و دینی پرورش یافته اند بسیار کمتر برای زنان و دختران جامعه ایجاد مزاحمت می کنند لذا آموزش های تربیتی و اخلاقی و دینی نه به عنوان عوامل سرکوب کننده نیازهای جوانان بلکه به عنوان هدایت کننده و آرامش دهنده روان، می تواند در تعادل رفتاری ایشان، چه زن و چه مرد، موثر واقع شود و از نرخ رشد این معضل بکاهد.