سابقه مددکاری اجتماعی و مشاوره در یکصد سالگی صنعت نفت ایران
پس از تثبیت شرکت نفت، امور درمان و همچنین موارد مشاوره با اولویت به شاغل و در درجه اول کارکنان خارجی و سپس کارکنان رتبه بالا و در نهایت کارگران و بعدها شمول آن بر خانوادها بود است .ویژگی دیگر این نوع مشاوره تمرکز بر حل مسئله پس از وقوع و نه پیشگیری بود.جریان مشاوره و خدمات مددکاری در صنعت نفت عمدتا از مسیر حضور در خانواده ها و آموزش و با اولویت مشاوره های بهداشتی برای بهبود سلامت چشم بود . راه اندازی بخش های ویژه روانپزشکی در بیمارستان شرکت نفت درآبادان وبعدها در اهواز و تهران و نیز فعالیت اندرزگاه های مادران که در آن نکات آموزشی در رابطه با نگهداری صحیح فرزندان و رعایت نکات بهداشتی و تربیتی مد نظر بود در این راستا قابل توجه است.
با توسعه صنعت نفت و نفوذ دیدگاه های جدید علمی و تعاملی که شرکت با کشورهای دیگر داشت تدریجا اهمیت توجه به مسایل روحی تقویت شد. براساس هدف تأمین رفاه کارکنان و افزایش بازده در صنعت نفت دایره مددکاری اجتماعی شرکت ملی نفت در اسفندماه 1338 تأسیس و شروع به کار نمود. توجه این دایره به مددکاری اجتماعی خانوادگی بود و به مسایل مختلف کارکنان و افراد خانواده آنان رسیدگی می‌کرد و راه‌حل ارائه می‌داد (گزارش سالیانه دایره مددکاری اجتماعی شرکت ملی نفت 1966) از جمله مسایلی که در دایره مذکور مورد بررسی قرار می‌گرفت شامل مشکلات خانوادگی، بهداشت خانواده، مسایل مالی، طبی، بهداشتی، روانی، مسکن، تحصیلی، مشکلات ناشی از محیط کار و مسایل حقوقی پرسنل بوده است .به علاوه توجه به مشکلات اجتماعی و روانی کارکنان و خانواده آنها مستمراً مدنظر مسئولین شرکت ملی نفت بود به طوری که به طور پیوسته در کنفرانس‌های بهداشتی شرکت ملی نفت ایران که در آن سال‌ها متولی سیاست‌گذاری و نظارت بر ارائه برنامه‌های بهداری و بهداشت بود به این موضوع توجه می‌شد که از جمله این اقدامات و در کنفرانس بهداشتی سال 1339 توصیه به ایجاد و اداره امور اجتماعی می‌باشد (ص85- گزارش مذکور)
در آبان‌ماه همان سال اولین «مرکز حمایت معلولین و مفلوجین» در جمال‌آباد نیاوران توسط شرکت نفت تأسیس و به شیر و خورشید سرخ آن زمان (هلال‌احمر فعلی) اهدا شد.
در
صفحه 85 گزارش دومین کنفرانس بهداشتی (سال 1339) آمده است: «باتوجه به
بیکاری عده‌ای از جوانان شهر و شرایط مشکلی که در آن زندگی می‌کنند بایستی
فوراً در هر محل مراکز جوانان - که برای دختران مجزا از پسران خواهد بود-
ایجاد شود و این مرکز در مدت روز برای استفاده اطفال خردسال که به علت
کافی نبودن مدارس نصف روز بیکار هستند و در شب برای استفاده اطفال بزرگسال
خواهد بود. هرکس تحت‌نظر یک مربی آزموده و داوطلبان اداره شود. اطفال تحت
نظر و مراقبت مربی ها تکالیف مدرسه را انجام داده و در هوای آزاد به بازی
می‌پردازند و یک غذای ساده و مغذی به آنها داده شود. ضمنا کارگاه‌های مجهز
کاردستی در آن تهیه می‌شود» و ...
در همین کنفرانس بر توسعه حرکت‌های رفاهی و آموزشی و پرورشی که در حین اردوهای تابستانی انجام می‌شد تاکید شده است.
بدین
ترتیب ملاحظه می‌شود که صنعت نفت ازاولین تأسیسات صنعتی در ایران است که
به مسایل مددکاری اجتماعی و امور رفاهی و خدمات مشاوره‌ای توجه داشته و از
زمینه‌سازان اولیه تفکر تشکیل دانشکده خدمات اجتماعی (سال 1337) است که
هدفش ارائه خدمات مشاوره‌ای و خدمات اجتماعی به صورت علمی و در قالب تربیت
مددکاران اجتماعی بوده است به شمار می‌رود.
از سال 1356 و در
زمان آقایان دکترپارتیو و جواهری که مدیریت بخشهای روانپزشکی آبادان را
داشتند مقوله مشاوره و مددکاری اجتماعی به صورت ساختاری جامه عمل پوشیده
شد و با استخدام یک نفر فوق لیسانس روانشناسی بالینی (سرکار خانم اشرف) و
دو نفر مدکار اجتماعی ویژه مشاوره (آقای محمد قایمی و محمد مرادیان زاده)و
با حضور آقایان دکتر شاپور و بصیری و همچنین خانم ها ملکان و طبا طبایی و
آقایان احمدی و معمار و محقق ( پرستاران زن و مرد بخشهای روانپزشکی) تیم
کاملی را برای رسیدگی به مسائل روحی و روانی کارکنان و خانواده آنها را
تشکیل دادند.
وقوع
جنگ عراق علیه ایران و حوادثی که برصنعت نفت و کارکنان عارض شد باعث شد تا
بخش روانپزشکی آبادان به تعطیلی کشیده شود و هر چند برای مدتی این
فعالیتها در بیمارستان ماهشهرنیز ادامه یافت ولی تدریجا از شکل قبلی خارج
شد.
حوادث بعد از جنگ و ایثارگری های کارکنان صنعت نفت در این
عرصه موجب شد مسائل مددکاری اجتماعی و مشاوره درصنعت نفت مجدا و این بار
با قوت بیشتری موردتوجه قرار گیرد که یکی از این نوع اقدامات تأسیس امور
شهدا، اسرا و مفقودان و جانبازان صنعت نفت در سال 1367 بود.
تشکیل
گروه‌های رابطان وروابط کار و مددکاری اجتماعی در سال‌های 1370 و 1371 و
تشکیل مستمر سمینارها و همایش‌ها که تا امروز ادامه دارد از جمله سایر
فعالیتها در این‌عرصه بوده است. تفکرات جدید سازمانی و مدیریتی که از
سال‌های قبل مطرح بوده و در سال‌های 1375 به بعد در مباحث خصوصی‌سازی
وتغییرات در رویکردهای منابع انسانی و کل وزارت نفت مطرح شد به تدریج در
کلیه شرکت‌‌ها و مدیریت‌ها اثرگذار شد.
استقلال بهداشت و
درمان در اول دی ماه 1378 و تفکرات نوین و از جمله شیوه‌های جدید توجه به
سلامتی و تصریح و تقویت دیدگاه های نو که بر اولویت بهداشت بر درمان تأکید
می کرد و در رسالت سازمان فعلی (با تغییر نام بهداری و بهداشت به سازمان
بهداشت و درمان تجلی می یافت) و نیز طرح مباحث جدیدی نظیر سیستم ارجاع و
پزشکی خانواده (1378) بحث مشاوره را به موضوع قابل توجه روز تبدیل نمود.
حضور مددکاران با تجربه در ساختار کلیه شرکتهای اصلی و فرعی و نقش واحدهای
روابط کار و تأثیر فعالیتهای مشاوره ای که بعدها منجر به ایجاد نظام
مشارکت در سطوح مختلف صنعت نفت شد و نیز تشکیل مراکز مشاوره خانواده در
تهران و سپس در اصفهان و سایر مراکز مشابه که توسط همکاران سابق بهداشت و
درمان نظیر آقای میر شریفا در تهران و نویسنده مقاله در اصفهان صورت گرفت
ریشه در این نوع فعالیتهای بهداشتی دارد. حفظ سلامتی و اهمیت دادن به
ارتباط آن با مسائل روحی و روانی و کار و خانواده و سایر مسائل محیطی که
هم اکنون یکی از رسالت های وزارت نفت است از یکصد سال پیش در این سازمان
نهادینه شده است و از افتخارات با ارزش بدست آمده از تجربه ها مدیران و
کارکنان زحمتکش صنعت نفت می باشد که جای مباهات دارد.
نویسنده:محمد مرادیان زاده
